Gæðakerfi náms og kennslu

Inngangur

Hlutverk Háskólans í Reykjavík (hér eftir HR) er að skapa og miðla þekkingu til að auka samkeppnishæfni og lífsgæði fyrir einstaklinga og samfélag með siðgæði, sjálfbærni og ábyrgð að leiðarljósi.  Stefna HR er að vera öflugur kennslu- og rannsóknaháskóli með áherslu á tækni, viðskipti og lög. HR vinnur stöðugt að því að auka gæði náms, kennslu og rannsókna svo og stjórnunar, þjónustu og tengsla við atvinnulíf og samfélag. HR leggur mikla áherslu á að öll starfsemi skólans sé í samræmi við viðurkennd innlend og alþjóðleg viðmið.

HR setur sér stefnu og skipulags- og starfsreglur sem eru aðgengilegar á vef háskólans. Þar er m.a. gerð grein fyrir gæðastýringu og hvernig hún tengist framtíðar stefnumörkun háskólans. Framkvæmd hennar er í höndum innri hagsmunaaðila(1) er njóta ráðgjafar ytri sérfræðinga.

Um þróun Gæðakerfisins

Gæðakerfi HR sem hefur verið í þróun undanfarin ár, tengist m.a. úttektum Gæðaráðs íslenskra háskóla og erlendum vottunum sem einstakar deildir HR hafa gengist undir s.s. AMBA, EPAS og EQAINE.(2) Gæðakerfinu er ætlað að tryggja gæði allrar starfsemi HR auk þess sem slíkt kerfi nýtist vel við greiningu á starfsemi skólans og er mikilvægt tæki t.a.m. í stefnumótun og stjórn skólans.

Gæðakerfi náms og kennslu við HR byggir á stöðlum Evrópska háskólasvæðisins (e. European Higher Education Area) eins og þeir voru í maí 2015 settir fram í ritinu „Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area“.(3) Stöðlunum er ekki aðeins ætlað að vera til leiðbeiningar fyrir innra- og ytra gæðaeftirlit með háskólastarfsemi innan evrópska háskólasvæðisins, heldur hefur nú þegar verið kveðið á um að gæðaeftirlitsstofnanir á Evrópska háskólasvæðinu skulu kerfisbundið nýta viðkomandi staðla við að leggja mat á gæði háskóla.(4)

Tilgangur og markmið

Með því að setja sér gæðakerfi sem fylgir stöðlum Evrópska háskólasvæðisins vill HR tryggja að nám og kennsla sé sambærileg við alþjóðlegt umhverfi, að starfað sé samkvæmt lögum um háskóla og reglum um eftirlit með gæðum kennslu og rannsókna, sem og viðmiðum um æðri menntun og prófgráður hér á landi. Þannig vill HR tryggja nemendum sínum nám og kennslu sem stenst alþjóðlega staðla samhliða því að stefna  í sömu átt og aðrir háskólar á Evrópska háskólasvæðinu.

Markmiðið með gæðakerfi náms og kennslu er m.a. að auka gagnsæi starfseminnar. Það verður gert með því að skilgreina formlega ferla og leiðir sem tryggja að skólinn starfi í samræmi við innri og ytri viðmið, lög og reglur. Með þessu er ætlunin að tengja saman verkefni og hlutverk starfsmanna, eininga og deilda skólans. HR ætlar sér alltaf að bjóða upp á nám og kennslu sem standast ströngustu alþjóðlegar kröfur. Gæðakerfinu er þó ekki aðeins ætlað að móta faglega verkferla skólastarfsins heldur vekja starfsfólk, nemendur og aðra hagsmunaaðila til umhugsunar um mikilvægi gæða fyrir starfsemi HR. Því er þannig ætlað að mynda umgjörð um gæðamenningu og -vitund meðal starfsmanna og nemenda.

Ábyrgðaraðilar

Mikilvægt er að skilgreina ábyrgð lykilaðila á öllum ferlum í gæðakerfi skólans. Í starfsreglum skólans segir að rektor beri ábyrgð á gæðum starfsemi HR og framkvæmd innra mats. Þar segir einnig að háskólaráð skuli hafa eftirlit með að innra gæðastarfi skólans sé vel sinnt og skal rektor kynna fyrir stjórn og háskólaráði niðurstöður innra gæðamats og jafnframt niðurstöður ytra mats þegar það á við. Þetta á líka við um framkvæmdaráð sem skal fjalla um niðurstöður innra gæðamats. Það sama má segja um námsráð og rannsóknaráð HR sem skulu einnig leggja sitt af mörkum við að tryggja gæði starfseminnar og taka til umfjöllunar allar niðurstöður innra- og ytra gæðastarfs við skólann. Árleg skýrsla rektors um gæðastarf HR skal tengja saman niðurstöður eininga og sýna niðurstöður mælinga á máta sem nýst getur stjórn skólans við stefnumótun og ákvarðanatöku.(5)

(1) Með hagsmunaaðilum er átt við akademíska starfsmenn skólans, nemendur, starfsmenn stoðsviða og yfirstjórn skólans, háskólaráð og stjórn skólans. Þessir aðilar njóta eftir atvikum ráðgjafar ytri sérfræðinga, útskrifaðra nemenda og fulltrúa atvinnulífs.

(2) EPAS og AMBA eru dæmi um alþjóðlegar vottanir sem veittar eru einingum háskóla, ss. á sviði viðskiptafræði.  – sjá EFMD.org

(3) http://www.enqa.eu/wp-content/uploads/2015/11/ESG_2015.pdf

(4) Gæðakerfi HR kallast einnig á við gæðahandbók Gæðaráðs íslenskra háskóla sbr. https://en.rannis.is/media/gaedarad/Final-for-publication-14-3-2017.pdf

(5) http://www.ru.is/skipulag/starfsreglur/ - gr.2.3 „Rektor kynnir fyrir stjórn og háskólaráði niðurstöður innra gæðamats og jafnframt niðurstöður ytra mats þegar það á við. Rektor ber ábyrgð á gæðum starfsemi HR og framkvæmd innra mats.“ Einnig 2.4. varðandi starfsemi framkvæmdaráðs.

Nám og kennsla

Skipulag og stofnun námsbrauta

Námsbrautir til prófgráðu gegna lykilhlutverki í starfsemi sérhvers háskóla. Við skipulagningu nýrra námsbrauta er tryggt að prófgráðan sé skilgreind í samræmi við lög og reglugerðir(1) og falli að stefnu deildarinnar og skólans í heild.

Sérstakt ferli skal viðhaft við að koma á nýjum námsbrautum við HR og samþykkja meiriháttar breytingar á þeim námsbrautum sem fyrir eru. Ferlið lýsir því hvernig undirbúa skal nýja námsbraut í samræmi við Viðmið um æðri menntun og námsgráður,(2) þar með talið lærdómsviðmið, ásamt því að tryggja að henni sé skipaður sess á réttu þrepi í íslenska hæfnirammanum. Miða skal nýjar námsbrautir við að nemandi geti tekið hluta námsins sem skiptinemi við aðra menntastofnun.

Hafa skal eftirfarandi atriði að leiðarljósi við stofnun nýrra námsbrauta og ef gerðar eru meiriháttar breytingar á námsbrautum sem eru nú þegar til staðar:

  • Tryggja skal þátttöku allra hagmunaaðila við mótun inntaks prófgráðunnar, þar með talda nemenda og fulltrúa atvinnulífs.
  • Skilgreina skal vinnuframlag á bakvið hverja prófgráðu og nota til þess ECTS - einingar.
  • Tryggja skal aðgang nemenda að starfsþjálfun þar sem það á við.
  • Skilgreina skal þrískipt lærdómsviðmið fyrir hverja námsbraut sem segja hvað nemandinn á að vera fær um að námi loknu.
  • Skilgreina skal öll námskeið námsbrautarinnar og tryggja að þrískipt lærdómsviðmið liggi fyrir um hvert námskeið ásamt námsmati og kennsluaðferðir viðhafðar sem samræmast lærdómsviðmiðum.(3)
  • Skilgreina skal námsmat og tryggja að það sé í samræmi við þrískipt lærdómsviðmið námsbrautar og einstaka námskeið hennar og mæli það sem því er ætlað að mæla. Námsmat skal endurspegla þær áherslur sem lagðar eru í kennslu í einstökum námskeiðum.

Deildarforseti og námsráð deildar bera ábyrgð á því að framangreind atriði séu höfð að leiðarljósi við skilgreiningu námsbrautar. Að því loknu skal námsráð skólans taka málið til umsagnar og framkvæmdastjórn síðar til afgreiðslu og formlegrar samþykktar. 

(1) Hér er fyrst og fremst verið að vísa til lagar nr. 63/2006 og reglugerðar nr. 530/2011.

(2) Reglugerð nr. 530/2011

(3) Sjá Reglur um stofnun nýrra námsbrauta (samþykkt á fundi framkvæmdastjórnar 16. apríl 2009 – ekki til rafrænt).

Námsferlar nemenda

HR setur reglur sem taka á öllum námsferli nemanda, þ.e. frá innritun til útskriftar. HR tryggir að nemendur séu upplýstir um námsreglurnar, með það að markmiði að tryggja eðlilega og hnökralausa námsframvindu nemenda. Þetta á ekki síst við í ljósi þess að nemendur eiga að geta fært sig auðveldlega á milli háskóla eða tekið hluta af námi sínu við aðrar menntastofnanir.

Tryggja þarf gagnsæi verkferla, að upplýsingar séu opinberar og aðgengilegar nemendum á öllum stigum námsferilsins, þar með talið að við upphaf náms sé nemendum tryggðar allar upplýsingar um háskólann og námsfyrirkomulag.

Sérstök áhersla er lögð á að styðja við nemendur sem þess þurfa, til að vinna gegn brottfalli. Skilgreina skal úrræði sem fela í sér að nemendur sem þess þurfa, hljóti stuðning til að ljúka námi.(1) HR setur sér verkferla til að halda utan um og fylgjast með námsferlum nemenda í þeim tilgangi að draga úr brottfalli og til að afla tölulegra gagna fyrir opinbera aðila og skólann sjálfan.

HR setur sér reglur um inntöku nemenda, skilgreinir forkröfur deilda og fylgir feril um meðferð umsókna.

HR setur sér einnig reglur um mat á námi við aðrar menntastofnanir og raunfærnimat í samstarfi við gæðaeftirlitsstofnanir hér á landi og ENIC/NARIC skrifstofu. 

HR tryggir ennfremur nemendum öll útskriftargögn sem uppfylla alþjóðlega staðla, þar með talið skírteinisviðauka (e. Diploma Supplement) sem skal innihalda upplýsingar um þrískipt lærdómsviðmið, lengd og vinnuframlag til prófgráðu og skipan hennar í hæfniramma Íslands og Evrópska háskólasvæðins.

(1) Hér er átt við að þeir nemendur sem eiga við námsörðugleika að stríða skuli njóta úrræða sem hæfa hverju sinni. Setja skal verkferla um hvernig staðið sé að greiningu nemenda, hvernig farið sé með gögn þar að lútandi, hverjir hafi aðgang að þeim gögnum, hvert sé starfssvið Sérúrræðanefndar (og fleira)

Nemendamiðað nám

HR leggur áherslu á nemendamiðað nám. Skipulag náms, kennslu og námsmats miðast við að sérhver nemandi taki ábyrgð á eigin námi og virkan þátt í námsferlinu.(1) HR stuðlar að einstaklingsmiðuðu námi með því að:

  • Tryggja að skipulag námskeiða, kennsla og námsmats sé í samræmi við lærdómsviðmið.
  • Viðhafa og efla fjölbreytni í kennsluaðferðum og námsmati.
  • Leggja áherslu á verkefnatengingu náms, kennslu og námsmats.
  • Námsmat endurspegli þær áherslur sem lagðar eru í einstökum námskeiðum og feli í sér vandaða endurgjöf til nemenda.
  • Hvetja til gagnkvæmrar virðingar nemenda og kennara.
  • Hvetja nemendur til sjálfstæðra vinnubragða en um leið að tryggja næga leiðsögn af hálfu kennara.
  • Meta og greina á fjölbreyttan máta kennsluaðferðir sem notaðar eru.
  • Tryggja opna og sanngjarna ferla fyrir kvartanir nemenda.
  • Hafa í huga fjölbreytileika nemenda og reyna eftir megni að koma til móts við þarfir nemenda sem þurfa á sértækum úrræðum að halda ásamt því að bjóða upp á sveigjanlega námsframvindu.

HR setur sér ennfremur þau markmið að námsmat skuli framkvæmt á hlutlægan máta án þess að slegið sé af akademískum kröfum:(2)

  • Að námsmatsaðferðir geri nemanda kleift að sýna fram á, á skýran máta, að hann hafi náð þeim lærdómsviðmiðum sem sett voru fyrir viðkomandi námskeið.
  • Að endurgjöf til nemenda taki mið af áðurnefndum lærdómsviðmiðum.
  • Að velja, þegar við á, prófdómara og tryggja að þeir séu upplýstir um reglur skólans.(3)
  • Að náms- og námsmatsreglur séu skýrar, opinberar og öllum aðgengilegar og að þær feli í sér ákvæði um frávik og hvernig þeim sé mætt.
  • Að skýrar kæruleiðir séu til staðar fyrir nemendur sem ekki vilja una námsmati.

Námsráð deilda skulu taka þátt í uppbyggingu kennslu og eru ráðgefandi fyrir forseta deildar hvað varðar þróun námsins, þar með talið þróun lærdómsviðmiða fyrir námskeið og námsbrautir eftir því sem við á. Námsráð deildar geta verið eitt eða fleiri. Viðeigandi námsráð tekur kennsluskrá hverrar námsbrautar til umfjöllunar og samþykktar árlega, með þátttöku nemenda. Einnig koma ráðin að framkvæmd innra mats og eftirfylgni á grundvelli niðurstaðna innra og ytra mats, einnig með þátttöku nemenda.(4) 

(1) Háskólinn í Reykjavík leggur áherslu á að nemendur bera ábyrgð á eigin námi og framvindu þess

(2) http://www.ru.is/namid/reglur/namsmat - samþykkt í framkvæmdastjórn 11. júní 2015.

(3) Hér skal vísað í reglur þar af lútandi.

(4) https://www.ru.is/skipulag/starfsreglur , gr. 2.5.2, dags. 20.10.2014.

Stuðningur við nám og námsaðstaða

HR leggur áherslu á að tryggja nemendum nútímalega og fjölbreytta kennsluhætti og að stoðþjónusta við nemendur styðji við nemendamiðað nám og námsframvindu.

Hér er t.d átt við alla vinnuaðstöðu nemenda, þar með talið lesaðstöðu, skólastofur, bókasafns- og upplýsingaþjónustu. Einnig fellur hér undir þjónusta við erlenda nemendur og skiptinema, nemendur með sérúrræði og að sjá nemendum fyrir þeirri ráðgjöf og aðstoð sem þeir þurfa, í daglegu amstri sem og við að skipuleggja námsferil sinn. HR leggur metnað í að upplýsa nemendur um þá þjónustu sem þeim stendur til boða.

Gæði námsbrauta

HR viðhefur virkt eftirlit með öllum námsbrautum skólans. Í því felst að á þriggja ára fresti eru námsbrautir, einstök námskeið, lærdómsviðmið og lýsingar endurskoðuð. Markmiðið er að tryggja að þörfum nemenda og atvinnulífs sé mætt. Endurskoðunarferlinu sem er ætlað að auka gæði náms og kennslu er unnið í samvinnu við helstu hagsmunaaðila.

Framangreint endurskoðunarferli er á ábyrgð deildarforseta og getur hann falið námsráði deildar að annast það. Skal þá tekið tillit til þróunar innan viðkomandi fagsviðs og skal það unnið í samráði við hagsmunaaðila. Allar breytingar sem þetta ferli kann að leiða til eru gerðar opinberar. Við umfjöllun um og endurskoðun námsbrauta er eftirfarandi lagt til grundvallar: 

  • Inntak námsbrautar í ljósi nýjustu rannsókna innan fræðasviðsins
  • Breyttar þarfir samfélags og atvinnulífs
  • Vinnuframlag nemenda, rauntími náms (hvort vinnuframlag nemenda per klst. sé í samræmi við þann einingafjölda sem námið telur), brottfall og útskriftarhlutfall
  • Námsmatsaðferðir og hversu viðeigandi þær eru
  • Væntingar nemenda, þarfir og ánægja með námsbrautina
  • Námsumhverfi og stoðþjónusta námsbrautarinnar

Mannauður kennslu

HR setur sér mannauðsstefnu þar sem markmiðið er  að tryggja hæfi kennara og annarra starfsmanna skólans. Mannauðsstefnan felur í sér skýra ferla varðandi ráðningar, framgang og möguleika starfsmanna á að þróast í starfi.

Hvort nemendur upplifa að gæði náms og kennslu séu fullnægjandi ræðst að verulegu leyti af starfi kennara. Meiri áhersla á einstaklingsmiðað nám og hæfnimiðað námsframboð hefur leitt til mikilla breytinga og aukinna krafna til kennarastarfsins. Hæfnimiðað námsframboð felur í sér að skipulag námsgráðu og einstakra námskeiða taki mið af þeirri hæfni sem nemandi á að búa yfir að námi loknu.

Til að tryggja fjölbreytta og nútímalega kennsluhætti og til að stuðla að þróun og endurmenntun kennara vinnur HR að þróun mats á gæðum náms og kennslu m.a. á grundvelli eftirfarandi atriða:

  • Framsetningu námskeiðs í kennslukerfi, miðlun upplýsinga til nemenda, samskipti nemenda og kennara utan kennslustofu, kennsluaðferðir, námsmat og skipulagningu námskeiða.
  • Sjálfsmati kennara.
  • Mati nemenda á gæðum námskeiða.
  • Sérfræðimati.
  • Jafningjamati á fræðilegu inntaki námskeiðs.

HR tryggir að kennsluráðgjafi sé ætíð til reiðu til að aðstoða kennara og tryggt er að allir nýir kennarar séu upplýstir um kennslustefnu skólans og fái leiðsögn og leiðbeiningar sem nýtast þeim í starfi.

HR sér kennurum fyrir handbók um gæði kennslu og tryggir endurskoðun hennar með reglubundnum hætti.

HR tryggir aðkomu nemenda og annarra hagsmunaaðila að mati á kennslu, úrvinnslu mats og endurbótum og að niðurstöður séu kynntar nemendum.

Gagnasöfnun og greining

HR skal tryggja gæði gagna um rekstur háskólans og nýta þau til að bæta starfsemi hans. HR safnar og greinir upplýsingar úr nemendaumsýslukerfi og kennslukerfi sem nýtast við framkvæmd gæðastefnu skólans og til að styðja við stefnumótun hans. Meðal þeirra upplýsinga sem HR safnar og greinir eru:

  • Opinberar lykiltölur sbr. reglur nr. 321/2009 um eftirlit með gæðum kennslu og rannsókna.
  • Nemendatölur til að uppfylla alþjóðlegar skuldbindingar s.s. OECD.(1)
  • Greining á samsetningu nemendahóps.
  • Upplýsingar um námsframvindu, brottfall, endurkomur nemenda.
  • Ánægja nemenda og útskrifaðra með gæði náms.
  • Upplýsingar um nýtingu húsnæðis, mannauðs og stoðþjónustu.
  • Atvinnuhorfur og afkomu nemenda að námi loknu.

(1) „Háskólinn veitir Hagstofu Íslands sundurliðaðar upplýsingar úr nemendabókhaldi og öðrum skrám vegna hagtalna og skal veita Hagstofu Íslands og ráðuneytinu upplýsingar sem UNESCO, OECD, EUROSTAT og aðrir sambærilegir aðilar fara fram á. Sama gildir um upplýsingagjöf til Rannsóknamiðstöðvar Íslands um vísindarannsóknir, tækniþróun og nýsköpun og Lánasjóðs Íslenskra námsmanna vegna námslána.“ - http://www.ru.is/media/almennt/Thjonustusamningur-vid-Haskolann-i-Reykjavik-2012-2016.pdf

Upplýsingamiðlun

HR miðlar upplýsingum um starfsemi skólans til þjóðfélagsins, atvinnulífs, nemenda og annarra hagsmunaaðila skólans. Væntanlegir nemendur, atvinnulíf, fjölmiðlar og samfélagið í heild á að hafa aðgang að öllum upplýsingum er varða kennslu og nám við HR. Hér er átt við upplýsingar um akademíska starfsmenn og aðra starfsmenn, framgang nemenda, brottfall, endurkomur,(1) útskriftir og afdrif nemenda að námi loknu. HR birtir einnig ítarlegar upplýsingar um námsbrautir, s.s. lærdómsviðmið, prófgráður, kennsluhætti og námsmat. Upplýsingar eru settar fram á aðgengilegan máta fyrir hlutaðeigandi.

(1) Hér er orðið endurkoma notað yfir enska orðið retention – í þessu samhengi yfir það hlutfall fyrsta árs nemenda sem snúa aftur í nám á öðru ári að sumarleyfi loknu.

Gæðaeftirlit

Innra gæðaeftirlit

Deildarforsetar bera ábyrgð á virkni gæðakerfisins í þeirra deild og að öllum verkferlum sé sinnt.(1) Þetta felur bæði í sér ábyrgð á skipulögðum innri úttektum á gæðum náms og kennslu og ábyrgð á því að viðkomandi deild og starfsmenn hennar sinni verkferlum af heilindum í daglegum stöfum sínum:

Úrvinnsla niðurstaðna, úr fjölbreyttu mati á gæðum náms og kennslu sem framkvæmdar eru miðlægt af kennslusviði, er sett fram í skýrslu til viðkomandi deildarforseta og rektors. Deildarforseti skal tryggja að eftir því sem við á séu úrbætur gerðar innan deildar.

Í starfsreglum HR kemur fram að námsráð hverrar deildar skuli koma að framkvæmd gæðakerfisins og eftirfylgni úttekta og er sérstaklega getið um þátttöku nemenda í þessu ferli. Þá skal námsráð hverrar deildar tryggja aðkomu nemenda að skipulagi náms- og kennslu og funda reglulega með þeim um þau málefni.(2)

Framkvæmdastjórar og forstöðumenn skulu jafnframt tryggja að sú starfsemi sem þeir bera ábyrgð á sé í samræmi við það gæðakerfi sem hér er lýst og að stoðþjónusta skólans leggi sitt af mörkunum við að bæta gæði kennslu og náms í HR. Stoðsvið skulu leggja sitt af mörkum til að styðja einstakar deildir í viðleitni sinni við að auka gæði náms- og kennslu. 

Námsráði HR er ætlað að vera stefnumótandi í innra gæðaeftirliti og koma að gæðaúttektum sem gerðar eru við skólann.

(1) http://www.ru.is/skipulag/starfsreglur/, gr.2.5.1

(2) http://www.ru.is/skipulag/starfsreglur/ - gr. 2.5. – „Einnig koma ráðin að framkvæmd innra mats og eftirfylgni á grundvelli niðurstaðna innra og ytra mats, einnig með þátttöku nemenda.“

Ytra gæðaeftirlit

HR gengst reglulega undir gæðamat óháðra ytri eftirlitsaðila. HR styður við starfsemi Gæðaráðs íslenskra háskóla og starfsemi ráðgjafanefndar Gæðaráðs íslenskra háskóla, og tekur virkan þátt í reglubundnu gæðaeftirliti sem Gæðaráð skipuleggur á vegum mennta- og menningarmálaráðuneytis.

Það er á ábyrgð HR að framkvæma innri gæðaúttektir sem nýst geta ytri úttektaraðilum við greiningu á gæðum náms- og kennslu sem og að nýta niðurstöður ytra mats til að auka gæði í starfsemi skólans. HR tryggir þátttöku nemenda, fulltrúa atvinnulífsins og útskrifaðra nemenda í ytri úttektum. HR tekur tillit til ábendinga ytri matsaðila og hefur þær til hliðsjónar við undirbúning næstu úttektar.

HR leitast einnig við, eftir því sem við á, að gangast undir ytra gæðaeftirlit alþjóðlegra stofnanna sem veita viðurkenningar fyrir gæði tiltekinnar starfseminnar, svo sem EPAS og AMBA.

Kennslusvið og rannsóknaþjónusta veita deildum ráðgjöf og hjálp við undirbúning ytra gæðaeftirlits.

Var efnið hjálplegt? Já Nei