Hagnýting rannsókna

Starfsfólk við HR (í fullu starfi eða hlutastarfi), gestastarfsfólk og nemendur sem þiggja greiðslur í formi launa eða styrks frá skólanum.
Sé um að ræða uppfinningu starfsmanns og nemanda þá tilkynnir starfsmaður hugverkaráði um uppfinningu.

Hugverk eru afrakstur mannlegrar sköpunar. Almennt eru hugverk óáþreifanleg eign sem getur skapaða samkeppnisforskot og efnahagslegan ávinning fyrir eiganda sinn í gegnum framleiðslu, sölu eða leyfisveitingu. Hugverkaréttur er skráður eða lögbundinn réttur sem veita eiganda hugverksins vernd gegn óheimilli notkun annarra. Hér að neðan er að finna upplýsingar um helstu hugverkaréttindi sem geta orðið til við rannsóknir:

• Einkaleyfi er veitt fyrir nýjar tæknilegar uppfinningar. Skilyrði fyrir veitingu einkaleyfis er að uppfinning sé ný, frumleg og hagnýtanleg. Einkaleyfi getur t.d. falið í sér nýjan búnað/tæki, efnasamband, aðferð, notkun. Að fá einkaleyfi er tímafrekt- og kostnaðarsamt ferli en það kann engu að síður að vera forsenda fyrir því að uppfinningin skili sér til samfélagsins. Oft fylgir því mikil fjárfesting að þróa uppfinningu yfir í vöru á markað og til að fá til baka þann kostnað gera fjárfestar/fyrirtæki kröfu um vernd hugverksins. Einkaleyfi er almennt landsbundið þó frá því séu undantekningar t.d hvað varðar Evrópusambandseinkaleyfi og evrópsk (EP) einkaleyfi. Um einkaleyfi gilda lög nr. 17/1991. Einkaleyfi eru skráð hér á landi hjá Hugverkastofunni.
• Hönnunarvernd felur í sér rétt til útlits og sjónrænnar framsetningar vöru. Samkvæmt lögum um hönnun nr. 46/2001 er hægt að fá einkarétt á nýstárlegri og frumlegri hönnun, sem getur átt við ýmsa hluti, allt frá iðnaðarvörum til fatnaðar og stafræns notendaviðmóts. Slík vernd tryggir að enginn annar má framleiða eða selja hönnunina án samþykkis rétthafa, sem skapar samkeppnisforskot á markaði. Hönnunarvernd er veitt í allt að 25 ár og er skráð á Íslandi hjá Hugverkastofunni.
• Höfundaréttur veitir einstaklingum eða lögaðilum eignarrétt á frumlegum verkum sem þeir skapa, hvort sem um ræðir ritverk, tónlist, myndlist, kvikmyndir eða önnur listræn og vísindaleg verk. Samkvæmt íslenskum höfundalögum nr. 73/1972 öðlast höfundur sjálfkrafa réttindi að verki sínu við sköpun þess, án þess að þurfa að sækja um skráningu. Þessi réttindi eru tvíþætt: annars vegar fjárhagsleg réttindi, sem gera höfundi kleift að fá greiðslu fyrir afnot verksins, og hins vegar sæmdarréttur, sem tryggir að höfundur sé ávallt tilgreindur sem slíkur og að verki hans sé ekki breytt á móðgandi hátt. Samkvæmt hugverkaréttindastefnu HR tekur stefnan ekki til höfundaréttur að bókmenntaverki, þ.m.t. kennsluefni, handritum, greinum og bókum, nema um annað sé samið. HR hefur þó afnotarétt á slíkum verkum, sbr. ráðningarsamningar.
• Viðskiptaleyndarmál eru upplýsingar sem hafa efnahagslegt gildi vegna þess að þær eru ekki opinberar og eru verndaðar með sérstökum ráðstöfunum. Lög um vernd viðskiptaleyndarmála nr. 72/2019 tryggja fyrirtækjum og einstaklingum rétt til að halda mikilvægri þekkingu leyndri, svo sem sérhæfðum framleiðsluaðferðum, hráefnasamsetningum og viðskiptaupplýsingum. Ólíkt einkaleyfum hefur þessi tegund verndar ótakmarkaðan gildistíma, að því gefnu að upplýsingarnar haldist leyndar. Lítið er um viðskiptaleyndarmál í akademísku rannsóknarumhverfi þar sem lögð er áhersla á birtingar, þó svo að slíkt sé ekki útilokað.

Aðrar tegundir hugverka eru t.d. vörumerki sem vernda auðkenni vöru og þjónustu á markaði og gagnagrunnsréttur sem verndar gagnasöfn sem krefjast verulegrar fjárfestingar við uppbyggingu þeirra.

Háskólar þróa fjölbreytt hugverk í gegnum rannsóknir og nýsköpun. Uppfinningar eða einkaleyfi er það hugverk sem oftast er hagnýtt af háskólum. Það reynir mun minna á aðrar tegundir hugverka.

Samkvæmt hugverkaréttindastefnu HR ber starfsfólki sem telur sig hafa þróað hagnýtanlegt hugverk í starfi (uppfinningar og aðrar hagnýtanlegar rannsóknir og verkefni) að tilkynna hugverkaráði HR um hugverkið, nema um annað sé samið. Hugverkaráð vinnur með Auðnu tæknitorgi að skráningu hugverkaréttinda og hagnýtingu en Auða starfar sem tækniyfirfærsluskrifstofa fyrir háskóla landsins og helstu rannsóknastofnanir.

Samkvæmt sprotastefnu HR ber starfsfólki að tilkynna hugverkaráði HR um fyrirhugaða stofnun sprotafyrirtækis sem nýtir þekkingu eða auðlindir skólans. Háskólinn eignast almennt ekki lægri hlut en 10% í slíkum fyrirtækjum en á móti fær starfsfólk sveigjanleika til að vinna að uppbyggingu fyrirtækisins, aðgang að aðstöðu, nýta þekkingu, rannsóknir og verkefni (önnur en hugverk), sérfræðiráðgjöf o.fl. Ef hugverk samkvæmt hugverkaréttindastefnu HR eru notuð í starfsemi sprotafyrirtækis, getur fyrirtækið fengið einkanytjaleyfi gegn sanngjörnum skilmálum. Auðna veitir sprotafyrirtækjum HR ýmsa aðstoð, t.d. við mótun viðskiptahugmynda og tengslamyndun.

Eftir að tilkynning hefur verið send er starfsmanni almennt boðið á fund hugverkaráðs til að kynna hugverkið. Hugverkaráð leitar til Auðnu sem gerir greiningu á skráningarhæfi hugverks (einkaleyfishæfi uppfinningar) og hagnýtingarmöguleikum en auk þess er starfsfólki stundum boðið að fara í samtalsleit hjá Hugverkastofunni. Í kjölfarið tekur hugverkaráð ákvörðun um hvort HR ætli að öðlast rétt til uppfinningar og sækja um vernd á hugverk, t.d. með innlögn einkaleyfisumsóknar. Þeirri ákvörðun er fylgt eftir með samningi við starfsmann/starfsfólk og á sama tíma er þjónustubeiðni send á Auðnu þar sem þeim er falin umsjón með skráningu hugverksins og hagnýtingu, nema starfsmaður hafi ákveðið að stofna sprotafyrirtæki utan um hugverkið. Þegar um er að ræða uppfinningu er stefnt að hagnýtingu innan 27 mánaða frá innlögn forgangsréttarumsóknar sem getur verið í formi nytjaleyfissamnings við sprotafyrirtæki eða starfandi fyrirtæki.

Einkaleyfisumsókn er oft unnin upp úr drögum að vísindagrein. Samráð er haft við starfsfólk um heppinlegan tíma fyrir innlögn einkaleyfisumsóknar. Eftir innlögn einkaleyfisumsóknar er hægt að birta þær rannsóknir sem umsóknin byggir á.

Til að uppfinning sé einkaleyfishæf þá má hún ekki hafa verið birt í ræðu eða riti, og skiptir þá ekki máli hvort svo sé t.d. á veggspjaldi, á ráðstefnu, í grein eða bókakafla og á hvaða tungumáli.

HR greiðir kostnað við forgangsréttarumsókn og innlögn alþjóðlegrar PCT umsóknar, samþykki hugverkaráð innlögn einkaleyfisumsókna. HR greiðir fyrir vinnu Auðnu.

Nei, HR metur hvert tilvik fyrir sig í samráði við Auðnu og mögulega utanaðkomandi sérfræðinga.

Takist að hagnýta hugverk, kemur nettóafrakstur fjárhagslegs ágóða til skipta, þ.e. sú fjárhæð sem eftir stendur þegar beinn útlagður kostnaður Háskólans í Reykjavík vegna verndar og hagnýtingar hugverka hefur verið greiddur, t.d. kostnaður vegna nýnæmisathugana, einkaleyfaumsókna og annarrar vinnu við einkaleyfaferlið, markaðsrannsóknir og viðskiptaþróun.

Meginreglan um skiptingu fjárhagslegs ágóða vegna hagnýtingar hugverks sem Háskólinn í Reykjavík hefur fengið framselt til sín er eftirfarandi:

• Hugverkaráð 15%
  Tekjurnar er m.a. nýttar til að greiða kostnað af starfi hugverkaráðs m.a. til að greiða kostnað við þekkingar- og tækniyfirfærsluskrifstofu, sérfræðiþjónustu, einkaleyfakostnað sem ekki fæst endurgreiddur og annan kostnað sem fellst í að vernda og verja hugverk. Þessi hlutur kann að vera hærri í þeim tilvikum þegar hugverkið er í eigu HR og annarra aðila sem sjá um vernd og hagnýtingu hugverksins. Allur ágóði umfram kostnað rennur í rannsóknasjóð Háskólans í Reykjavik.
  
  Eftir að ofangreindur kostnaður hefur verið greiddur skiptast eftirstöðvar sem hér segir:
• Starfsmaður/starfsfólk 33%
  Ef starfsfólk stendur saman að hugverki ber stjórnandi rannsóknar/verkefnis ábyrgð á því að samið sé um hlutdeild hvers þeirra. Samningur þess efnis skal liggja fyrir áður en að framsalssamningi kemur.
• Starfseining, s.s. deild 33%
• Háskólinn í Reykjavík 34% - Tekjurnar fara í nýsköpunarsjóð Háskólans í Reykjavík.

Auðna þekkingar- og tæknitorg er óhagnaðadrifið fyrirtæki sem sinnir þekkingar- og tækniyfirfærslu fyrir alla háskóla landsins og helstu opinberu rannsóknastofnanir. HR er einn af eigendum Auðnu. Hlutverk Auðnu er að aðstoða háskóla- og vísindasamfélagið við að skila uppfinningum og hagnýtanlegum rannsóknarniðurstöðum til samfélagsins í formi lausna, verðmætasköpunar og aukninnar samkeppnishæfni.

Auðna vinnur með HR að meta hvort að sækja eigi um einkaleyfi og hagnýtingartækifæri. Ef sótt er um einkaleyfi heldur Auðna utan um ferlið, m.a. samskipti við einkaleyfasérfræðinga, þá vinnur Auðna að markaðssetningu hugverka. Auðna getur jafnframt aðstoðað sprotafyrirtæki skólans við viðskiptaþróun og komið á tengslum t.d. við fjárfesta. Starfsfólk Auðnu er bundið trúnaði um þau mál sem koma inn á borð þeirra.